Omicron dünyayı ayağa kaldırdı! Nasıl bir tehlikeyle karşı karşıyayız? 10 SORU 10 YANIT

AVRUPA’DA İLK VAKA BELÇİKA’DA, EN YÜKSEK VAKA HOLLANDA’DA

Avrupa’daki ilk vaka 27 Kasım’da Belçika’da kayıtlara geçerken bir sonraki gün İngiltere’de iki vakaya rastlandı.

Hollanda Halk Sağlığı Kurumu (RIVM), Cuma sabahı Güney Afrika’dan Amsterdam’a gelen 600 kişiden 13’ünde Omicron saptandığını açıkladı. Bu, şu ana kadar AB ülkelerinde saptanan en yüksek Omicron Varyantı vakası.

Güney Afrika Tabipler Birliği (SAMA) Başkanı Dr. Angelique Coetzee, İngiliz The Telegraph’a yaptığı açıklamada bu varyanta sahip hastaların semptomlarının daha önce tedavi ettiklerinden çok farklı ve çok hafif olduğunu, ayrıca hastaların yaklaşık yarısının aşısız olduğunu belirtti.

Coetzee, Wuhan ve Delta’da görülenin aksine bu varyant ile enfekte olanlardan hiçbirinin koku veya tat alma duyusunu kaybetmediğini de sözlerine ekledi.

Türkiye de söz konusu riskler sebebiyle Güney Afrika Cumhuriyeti, Mozambik, Namibya, Botsvana ve Zimbabve’den ülkemize tüm kara, hava, deniz ve demiryolu sınırlarının kapatıldığını açıkladı.

Endişeler ve belirsizlikler sürerken biz de konuyla ilgili ABD’de Jackson Laboratuvarı Enstitüsü’nde baş araştırmacı olarak çalışmalarını yürüten Prof. Dr. Derya Unutmaz’ın görüşlerine başvurduk.

Nasıl bir tehlikeyle karşı karşıyayız?

Açıkçası çok fazla bilgimiz olmasa da bu mutantta oluşan çok fazla mutasyonun hepsinin bir arada olması çok tehlikeli gözüküyor.

AŞILAMANIN AZ OLDUĞU ÜLKELER BÜYÜK TEHLİKEDE

Yeni varyant pandeminin gidişatını nasıl etkileyecek?

Bunu da şu an öngörmek çok zor gözüküyor. Eğer gerçekten tahmin edildiği gibi bu varyant deltadan daha fazla bulaşıcıysa, ki Güney Afrika’dan gelen ve bunu gösteren veriler var, pandeminin gidişatını oldukça kötü etkileyecektir. Bulaş ne kadar hızlı olur ise toplumsal bağışıklık oranı da yükselecek. Delta’da yüzde 80’lere çıkan toplumsal bağışıklık oranı şimdi belki daha da yüksek orana çıkmak durumunda kalacak. Çocuk ve gençlerin aşılanması gerekecek. Çünkü varyant tahmin edildiği kadar bulaşıcıysa Delta’dan çok daha hızlı yayılacaktır. Aşılamanın az olduğu ülkelerde bu çok büyük bir tehlike. Durum tekrar kapanmalara kadar gidebilir.

Omicron’un daha fazla bulaşıcı olduğu nasıl belirlendi?

Buna dair veriler var. Birincisi bu varyantın başak proteini dediğimiz kısmında oluşan mutasyonlar diyebiliriz. Çünkü bunlar başak proteininin yani virüsün yüzeyindeki anahtarın, hücrelerin kilidindeki yüzeye (ACE2) bağlanmasını daha iyi hale getiriyor. Kilidi ne kadar hızlı açabilirse virüs de o kadar hızlı bir şekilde bulaşıyor ve daha az virüse ihtiyaç oluyor. Teorik olarak bu tehlike söz konusu. Pratik olarak ise, Güney Afrika’da şu anda vakalarda önemli bir artış var ve bunların çoğunluğunun Omicron varyantı olduğu düşünülüyor. Bu daha da endişe verici. Çünkü gerçek hayatta Delta ile rekabet edebileceğini gösteriyor. Henüz diğer ülkelerde böyle bir durumla karşılaşmadık.

Varyant çok yeni ve erken tespit edildi. Ancak Güney Afrika’dan seyahat eden kişilerde tespit edilmeye başlandı. Son olarak Güney Afrika’dan Amsterdam’a gelen 600 kişilik uçakta 60 kişinin hangi varyant olduğu bilinmese de enfekte olduğu gözüküyor. Bu bir uçak seyahati için çok yüksek bir oran ve bu kadar yükseğini daha önce duymamıştım. Eğer bu kişiler Omicron varyantı ile enfekte olduysa inanılmaz hızlı yayıldığı anlamına gelir ve bu çok kötü bir haber.

Yeni mutasyonun semptomlarında bir farklılık var mı?

Şu anda Güney Afrika’da bildirilen vakalardaki çoğu aşısız, tek doz veya aşısının üzerinden çok zaman geçmiş kişiler. Bunu aşıların etkili olduğuna dair iyi haber olarak değerlendirebiliriz. Genel olarak mutasyon semptomlarında farklılık olup olmadığı henüz bilinmiyor. Önümüzdeki haftalarda daha net sonuçlar çıkacak.

‘BEKLEDİĞİMİZ BİR DURUM DEĞİLDİ’

Bu mutasyon neden Güney Afrika’da ortaya çıktı? Bölgedeki aşılama oranının düşük olmasının bunda etkisi nedir? 

Varyantın neden Güney Afrika’da çıkmış olduğu bilinmiyor. Ancak bu kadar fazla mutasyonun birlikte oluşması çok şaşırtıcı. Bu mutasyonların daha önce tehlikeli olduğu bilinen mutasyonların birleşmesi gibi gözükmesi bizi oldukça şaşırttı ve beklediğimiz bir durum değildi. Şöyle bir ihtimal var, Güney Afrika bölgesinde AIDS hastaları yüksek oranda. Virüs, tedavi görmeyen AIDS hastasını enfekte ettiyse ve bu kişinin de bağışıklığının bastırılmış olmasından dolayı virüs aynı kişide çok uzun süre mutasyonlara uğramış olabilir. Böyle bir durum İngiltere’de Alfa’nın çıkmasında da önemli bir rol oynamıştı. Yine de çok yakın bir ihtimal olmamakla birlikte aklımıza gelen senaryo bu.

Aşı olmamış kişilerde bu varyantın ortaya çıkma olasılığı da çok yüksek. Özellikle bağışıklığı bastırılmış kişilerin en az üç doz aşı olması gerekiyor. Bir kişide aşı yoksa veya eksikse bağışıklığı yetersiz olduğu için virüs çok daha uzun süre o kişide üreyebiliyor ve mutasyonları biriktirebiliyor. Halbuki aşı olan kişiler enfekte bile olsalar bu virüsü aşının geliştirdiği antikorlar sayesinde çok hızlı şekilde bastırıyor ve virüse fırsat vermiyor. Maalesef bu bölgede aşılama oranı çok düşük ve daha önce enfekte olmuş kişilerin dahi yeniden enfekte olma riski var. Bu bölgelere de bir an önce aşıların ulaştırılması gerekiyor.

HERKES 3. DOZ AŞILARINI MUTLAKA YAPTIRMALI

Yeni varyantlarla birlikte üçüncü dozların önemi daha da arttı mı?

Kesinlikle daha da arttı. Çünkü bu varyantın bir endişe verici noktası, antikorlardan belirli bir miktar kaçışı söz konusu. Zaten Delta ile birlikte aşıların bir miktar etkisi azalmıştı. Burada bir miktar daha da azalacaktır. Yine iki doz olanları bile belli oranda ağır hastalık ve ölümlerden koruyacağını düşünüyoruz ama risk her seferinde artıyor. Bu bakımdan aradan 5 ay geçen herkes üçüncü doz aşısını mutlaka yaptırmalı. Riski olanların daha da kısa sürede üçüncü doz aşı olması tavsiye edilebilir. Bence çocukların da aşılanmasının önemi şu anda artmış durumda. Çünkü bir şekilde ya aşı olacak ya da varyantlarla enfekte olacaksınız. Bu sebeple aşı olarak korunmayı her zaman tercih etmeliyiz.

Yeni varyant önceden geçirilmiş hastalığa ve aşılara karşı dirençli mi? Aşının etkisini ortadan kaldırabilir mi?

Pratik olarak bilmiyoruz, henüz sadece varsayımlar yapabiliyoruz. Virüste antikorlardan kaçabilecek çok fazla mutasyon var. Şu anda antikor tedavileri var ve bu tedavilerden büyük ihtimalle kaçabilecektir. Ancak özellikle de üçüncü doz olanlarda aşıların hala önemli derecede ağır hastalık ve ölümlere etkisinin yüksek olacağını düşünüyorum. Virüsün tamamen aşıların oluşturduğu bağışıklıktan kaçması mümkün değil.  Her ne kadar mutasyon olursa olsun bağışıklığın belirli kısımları virüse karşı hazır olacak. Üçüncü dozla birlikte daha da güçlendiği için azalan durumu yükseltmiş hale getireceğiz.

‘KRİTİK BİR NOKTADAYIZ’

Aşılarda revize ihtiyacı doğabilir mi?

Bu en kötü senaryo olarak hep düşünülüyordu. Kendisini çok fazla değiştirmiş bir varyant çıkarsa aşılanmanın yenilenmesi gerektiği hakkında uzun süredir görüşlerimiz var. Bu kadar değişime uğramış bir varyantın bu hızla çıkmasını beklemiyorduk ama bekleyip görmek lazım. Aşıların etkileri şu anda test ediliyor. Böyle bir ihtiyaç olma olasılığı var fakat iyi haber, aşıları güncellemek oldukça kolay. Örneğin BioNTech bu varyanta karşı birkaç hafta içinde aşı geliştireceğini açıkladı. Novavax adındaki aşı şirketi de bu varyanta karşı çıkacak aşılarını güncellediklerini söyledi. Böyle bir ihtiyaç doğarsa aşıların revize edilmesi mümkün. Tabii bu süreç içinde zaman kazanmamız lazım ve varyantın bulaşmasını önlemek gerekiyor. Çünkü gerçekten Delta kadar bulaşıcıysa tamamen önüne geçmek mümkün olmayacak ama geciktirebiliriz. Bu bakımdan kritik bir noktadayız.

Şimdilik 5 ülkede gözlemlense de tespit edilmemiş vakalar olabilir. Yeni varyant PCR testi ile tespit edilebiliyor mu?

Yeni varyantla enfekte olan vakalar büyük bir ihtimalle diğer ülkelere de yayıldı. Bu varyantı tespit etmek PCR ile mümkün olması da iyi haber. Bu bakımdan ülkemizde dahil tüm ülkeler hazırlıklı olmalı.

Omicron varyantına kaç ülkede rastlandı?

İlk kez Güney Afrika’da tespit edilien varyant daha sonra, Botswana, Hong Kong, Belçika ve İsrail’de de görüldü. Şimdi ise her gün yeni bir ülkede daha tespit ediliyor. 26 Kasım Cuma gününden bu yana başta İngiltere, Almanya, İtalya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Hollanda, Danimarka, Avusturya, İsrail ve Avustralya olmak üzere çok sayıda ülkede şu an için az sayıda Omicron vakaları saptandı.