Suriye’de Beşar Esad yönetiminin 2019-2021 yılları arasında yürüttüğü gizli bir operasyon, uluslararası haber ajanslarının raporlarına yansıdı. “Toprağı Taşıma” adı verilen bu gizli operasyon kapsamında, rejim güçlerinin Qutayfah bölgesindeki toplu mezarlardan binlerce cesedi kamyonlarla Dhumair Çölü’ndeki yeni ve gizli gömü alanlarına taşıyarak savaş suçlarının izlerini yok etmeye çalıştığı belirlendi.
Operasyonun Detayları
Reuters’ın ulaştığı belgeler, 13 tanığın ifadeleri ve uydu görüntüleri, operasyonun vahşet boyutunu gözler önüne serdi. Buna göre Suriye ordusu, 2019’dan 2021’e kadar haftada dört gece Qutayfah’daki toplu mezarlardan cesetleri kamyonlarla alarak, Dhumair Çölü’nde daha önce hazırlanmış olan gizli gömü alanlarına taşıdı.
Tanıklar arasında kamyon şoförleri, tamirciler, buldozer operatörleri ve Esad’ın Cumhuriyet Muhafızları’ndan eski bir subay yer alıyor. Hepsi, operasyon sırasında yaşanan “katlanılmaz koku” ve “ölüm sessizliği içinde yürütülen emir zinciri”ni anlatıyor.
Dhumair Çölü’ndeki Toplu Mezarlar
Reuters’ın analiz ettiği uydu görüntüleri, Dhumair Çölü’nde yaklaşık 2 kilometre uzunluğunda 34 hendek bulunduğunu ortaya koyuyor. Uzmanlar, bu hendeklerde on binlerce insanın gömülü olabileceğini belirtiyor. Qutayfah, Esad rejiminin 2012 yılında savaşın erken döneminde askerler ve cezaevi mahkumlarını gömmeye başladığı bir bölge olarak biliniyor.
2014 yılında bir insan hakları aktivisti, bölgenin fotoğraflarını medyaya sızdırarak toplu mezarın varlığını ilk kez ortaya çıkarmıştı. Suriyeli insan hakları örgütleri ise 160 binden fazla kişinin rejimin güvenlik aygıtında kaybolduğunu ve bunların büyük bir kısmının toplu mezarlarda gömülü olduğunu tahmin ediyor.
Amaç: Rejimin İmajını Temizlemek
Cumhuriyet Muhafızları’ndan eski bir subaya göre, “Toprağı Taşıma” planı 2018’in sonunda hazırlandı. Esad, savaşta galibiyet ilan etmeye hazırlanırken uluslararası tanınırlığını yeniden kazanmak istiyordu. Ancak toplu mezarların varlığı ve savaş suçları iddiaları, bu hedefin önünde büyük bir engel teşkil ediyordu.
Kamyon şoförlerinden biri, “Komutanlar bize açıkça söyledi: Görev, kanıtları yok etmekti. Aksi takdirde kendinizi o çukurlarda bulurdunuz,” ifadelerini kullandı. Bu sözler, operasyonun amacının sadece cesetleri taşımak değil, aynı zamanda savaş suçlarının izlerini silmek olduğunu doğruluyor.
Yeni Yönetim ve Adalet Arayışı
Esad, Aralık 2024’te iktidardan devrildikten sonra Suriye’yi terk etti. Yeni hükümet ise ülkeyi yeniden inşa etme sürecine girerken, kayıpların izini sürmeye ve adaleti tesis etmeye çalışıyor. Suriye Acil Durum ve Afet Yönetimi Bakanı Raed el-Saleh, “Binlerce anne oğlunun, kadınlar eşlerinin, çocuklar babalarının mezarını bulmayı bekliyor. Bu yara kanamaya devam ediyor,” dedi.
Yeni kurulan “Kayıplar Ulusal Komisyonu”, kayıp kişilerin DNA kayıtlarını ve dijital arşivlerini oluşturmayı planlıyor. Ancak uzman eksikliği ve sınırlı kaynaklar, sürecin önünde önemli bir engel oluşturuyor. Komisyon, hem adaletin sağlanması hem de mağdurların ailelerine bilgi verilmesi için kapsamlı bir çalışma yürütmeyi hedefliyor.
Operasyonun Önemi ve Uluslararası Tepkiler
“Toprağı Taşıma” operasyonu, Esad rejiminin savaş suçlarını gizlemek için uyguladığı sistematik bir girişim olarak değerlendiriliyor. Uluslararası insan hakları örgütleri ve gözlemciler, bu tür gizli operasyonların Suriye’deki insan hakları ihlallerinin boyutunu ve rejimin sorumluluğunu ortaya koyduğunu belirtiyor.
Uzmanlar, Dhumair Çölü ve benzeri alanlarda yapılan kazıların, savaş sırasında kaybolan on binlerce insanın akıbetini aydınlatmak açısından kritik öneme sahip olduğunu vurguluyor. Operasyonun belgelenmesi, hem uluslararası mahkemelerde delil olarak kullanılabilecek hem de Suriye’deki toplumsal hafızanın yeniden inşasına katkıda bulunacak.
